Een toekomstige houdbare samenleving en economie?

https://www.nrc.nl/nieuws/2016/10/28/vrije-markt-eindigt-in-de-ondergang

Het internationale bankensysteem dat zich afhankelijk heeft gemaakt van oliedollars en het monopolie heeft op oneindige geldcreatie uit het niets stuurt onze mondiale economie en samenleving van oneindige economische groei(dwang) aan.

Vanuit het holocene tijdperk waarin de mens nog weinig impact heeft op klimaat en de atmosfeer zijn we terecht gekomen in het antropoceen. Een tijdperk waarin het klimaat en de atmosfeer  de gevolgen voelt van het menselijk handelen. Een tijdperk waarin het menselijke handelen onherstelbare schade berokkent aan biodiversiteit, oceanen, klimaatverandering, fragmentatie van natuurgebieden, uitputting en vervuiling van vruchtbare gronden en steden. Dat levert niet alleen problemen op voor het klimaat, maar vooral voor de mensheid en de leefomgeving waarin wij ons zelf begeven. We gooien onszelf uit de veilige stabiele leefomgeving van het holoceen en begeven ons in een nieuw tijdperk vol met sociaal maatschappelijke ecologische onzekerheden. Een tijdperk waarbij we niet zeker weten of we de tipping points overschreden hebben of dat we de schade nog kunnen herstellen.

Die schade hebben wij mensen kunnen realiseren doordat we zeer succesvol op grote schaal met fossiele energie onze voedselproductie voor miljarden mensen hebben kunnen regelen. Na de industriële revolutie konden we kleinschalige mestverrijking van de agrarische landbouw vervangen door grootschalig gebruik van kunstmest (stikstof/ammoniak) in de 20ste eeuw. Dit kunstmatige systematische  voedselsysteem zorgde voor schaalvergroting, goedkoper transport, mechanisering van de landbouw. Maar zorgde er ook voor dat we mondiaal konden doorgroeien van 1 miljard mensen in de Franse Revolutie naar 7 miljard mensen nu. Energie en kunstmest bestaat uit gefossiliseerde biomassa die we nu massaal als spaarpot opgebruiken. Zonder kunstmest zouden we nooit tot deze bevolkingstoename komen. Door de komst van fossiele energie en kunstmest denken wij het probleem van schaarste en honger overbrugt te hebben. Maar eigenlijk gebruiken we onze fosfaat voorraad in een nood tempo op, wat leidt tot diverse conflicten en uitputting van agrarisch areaal door met name monoculturen. Bovendien richten we mondiaal onze voedselsystemen heel gepolariseerd in. In Europa en de VS creëren we allerlei overschotten (melk, wijn, graan plassen) die wij dumpen in de ontwikkelingslanden die daardoor niet in staat zijn om te produceren voor de eigen binnenlandse markt. Daarmee creëren we neokoloniale machtsverhoudingen. Waarin de prijzen van grondstoffen, machtsrelaties, concentratie van vermogen nog steeds bepaald wordt door het westen. Met name de retail en grote supermarkten. Ook boeren hebben steeds meer macht verloren aan de markt. Ze bepalen de prijs niet meer zelf.

Wereldwijd zien we niet alleen wereldwijd de schade van de fossiele industrie in de opwarming van het klimaat, stijging van de zeespiegel, vervuiling in smog in de wereldsteden in China en veel andere derde wereld landen . We zien de schade van de fossiele industrie ook vooral op lokaal en regionale gebieden in zeer ontwikkelde landen. Zo hebben grote fossiele energiemaatschappijen als Shell en Exxon in samenwerking met de Nederlandse Staat miljarden verdiend aan de gaswinningsgebieden in Groningen, ten koste van Groningers, die momenteel kampen met grote schades aan woningen, monumenten, landerijen en bedrijven. Van de circa 300 miljard euro aan aardgasbaten hebben Groningers slechts 1% terug gezien. Terwijl de fysieke, psychologische en financiële schade velen malen groter is. In een rijk land als Nederland is Groningen jarenlang een wingewest geweest. Een gaskolonie van de Nederlandse Staat en het groot kapitaal. De schade en de gevolgen van de gaswinning zijn jarenlang genegeerd en ontkend. Afspraken tussen Staat en het grootkapitaal zijn jarenlang geheim gebleven.

We leven nu in een ‘global village‘ waarin de C(l)ash of civilizations steeds sterker aanwezig is en samenlevingen verscheurd worden door steeds meer tegengestelde economische, politieke en religieuze belangen gebaseerd op dogma’s en mythes. Aan de ene kant streven bepaalde ‘elitaire’ groepen achter de schermen naar een nieuwe wereld order ( 1 groot wereldsysteem, 1 wereldmunt, 1 wereldregering, 1 wereldideologie etc.) aan de andere kant zie je juist een toenemende disorder (chaotische, complexe wereld) van  decentrale groepen met verschillende belangen die zich verzetten tegen de toenemende globaliserende westerse kapitalistische economie, politiek en cultuur. Deze groepen bevinden zich aan ‘de randen’ van de maatschappij, maar laten steeds meer van zich horen. Een Nee tegen het associatieverdrag met Oekraïne, het toenemende nationalisme met sterk opkomende populistische bewegingen, de Brexit en de Amerikaanse president Trump zijn daar goede voorbeelden van. Aan de andere kant van het spectrum komen steeds meer mensen op voor een betere leefomgeving, eerlijke verdeling van inkomen en vermogen, gezond klimaat, minder vervuiling en streeft men naar een meer circulaire economie. Mensen zetten steeds meer vraagtekens bij het heilige doel van voortdurende economische groei, omdat economische groei terecht komt bij multinationals en aandeelhouders in plaats van de ‘gewone man’.

Het gevoel dat er top down over mensen geregeerd wordt door een kleine elite uit Brussel of Washington wordt steeds sterker. Het neoliberale paradigma wordt zowel door de linkse en rechtse randen gekraakt. Maar eigenlijk merkt bijna iedereen de negatieve effecten van het neoliberalisme.

Het probleem van de neoliberale ideologie: the guardian

We durven het alleen nog niet zo te benoemen, omdat het ook een deel van onze ‘westerse’ waarden vertegenwoordigd. Oneindige economische groei, massaproductie en massaconsumptie is toch altijd goed voor iedereen? In het neoliberale paradigma hebben we toch enorm onze welvaart vergroot? Wie kan daar nu tegen zijn?

https://www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/kijk/afleveringen/2017-2018/Woede-als-wapen-volgens-Pankaj-Mishra.html

De grote middengroep, het maatschappelijke middenveld, de massa leeft zijn ‘gewone’ dagelijkse leven en houdt zich vooral op de achtergrond. Het zijn de gezinnen, de mensen die bezig zijn met de dagelijkse gang van zaken, zoals werk, opvoeding, hobby’s, collega’s, vrienden etc. Het is ook een groep die niet zo heel snel in opstand komt of zich verzet tegen het systeem. Daar hebben ze ook niet voldoende tijd en energie voor. Het zijn vaak homogene ‘middengroepen in de Vinex-wijken’ die niet zoveel in contact komen met andere etnische groepen. We leven in een etnisch, religieus sociaal-economische gesegregeerde samenleving,  waar vooral lagere sociale klassen niet kunnen meedoen en slechts oppervlakkig contact hebben met de ‘gemiddelde’ Nederlander. Het is een samenleving die vooral naast elkaar leeft en niet met elkaar leeft. Door het neoliberale beleid zijn sociaal economische en etnische groepen gescheiden van elkaar gaan leven. In Nederland zijn deze groepen nog enigszins gemengd door de grote sociale huursector. Maar deze sector brokkelt steeds verder af door bezuinigingen en hoge wachtlijsten. De middengroepen in ‘de Vinex-wijken’ die niet getroffen zijn door de crisis merken hier nog weinig van. Maar de opstand in de achterwijken is zeer goed merkbaar. De VS laat dat misschien nog wel het beste zien. Met aan de ene kant Clinton die de personificatie is van het neoliberalisme (banden Wallstreet/establishment) en Trump (populisme, anti-establishment) aan de andere kant. Beide kandidaten zijn enorm gehaat. Op een iets minder extreem niveau zie je dat in bijna elk land. Het middenveld in een verhard politiek klimaat is nauwelijks zichtbaar of komt moeilijk uit de verf tussen al het politieke geschreeuw. Het politiek verbale geweld draagt nauwelijks bij aan structurele oplossingen of rationele alternatieven. De grootste groep kiezers: het maatschappelijk middenveld laat ook weinig van zich horen en uit zich ook niet.

Bovendien gaat het ook helemaal niet zo heel slecht met deze middengroepen. Althans niet heel zichtbaar slecht binnen de middengroep. De gemiddelde Nederlander waardeert de kwaliteit van leven nog heel hoog, maar ziet in de toekomst wel grote risico’s. De toekomstige generaties zullen het niet beter krijgen (immigratie, vluchtelingen, schuldeneconomie, uitputting grondstoffen, klimaatbedreiging, arbeidsmarkt etc.). We bouwen wereldwijd een enorme schuldenberg op die nooit meer terug te betalen is. Geen enkele bank is solvabel en we zitten met een enorm derivaten probleem die groter is dan de gehele mondiale economie. Met de geldscheppingsprogramma’s zijn we verslaafd geraakt aan schuld, consumptie en oneindige economische groei. Rente gaat een enorm risico worden op deze schulden. Het financieel systeem staat op ontploffen, maar we willen het eenvoudigweg gewoon niet zien. We zijn sport, spel en entertainment (brood en spelen) belangrijker gaan vinden dan hoe de wereld geopolitiek en financieel nu in elkaar zit. Hierdoor kijken we weg van de echte risico’s en complexe problemen. We zijn gaan geloven in oneindige economische groei en onbeperkte materiële welvaart. We geloven in deze mythes omdat we zo makkelijker met de ‘werkelijkheid’ kunnen omgaan. We simplificeren de wereld in goed en slecht, zwart en wit. Maar die mythes laten de risico’s en de echt complexe problemen niet zien. We kijken weg van deze realiteit en de risico’s.

https://www.theguardian.com/global-development-professionals-network/2016/nov/05/how-a-new-money-system-could-help-stop-climate-change

In de westerse wereld hebben we de mythes van religies grotendeels vervangen voor de mythe van de ‘heilige’ markt en het ‘vrije’ individu: ‘democratie en commercie is goed voor iedereen’. Aan de ene kant voelen we de angst van de toekomstige risico’s wel degelijk. De populistische partijen maken daar gretig gebruik van. Aan de andere kant handelen wij daar niet naar en kijken we weg  van de echte toekomstige problemen. Het vluchtelingenprobleem hebben wij jarenlang ontkend, aan het klimaat doen wij nauwelijks iets, de schuldenberg neemt alleen maar toe, onze grondstoffen raken een keer op. Het zijn de problemen en risico’s die we van te voren allemaal zien aan komen, maar waarvoor we structureel wegkijken omdat de oplossingen niet passen binnen ons westerse dogma: vrijheid van het individu, schijnbare democratie en onbeperkte economische groei.

Deze risico’s worden door de massamedia ook grotendeels vertekend in beeld gebracht. Met 1 beeld kan de opinie van de massa diametraal verschuiven. Bovendien is goed nieuws geen nieuws. De massamedia heeft belang bij vertekende negatieve beelden (en kan met televisie en snelle sociale media vaak ook niet anders) omdat ze nieuws moeten verkopen (angst, bloed, oorlog verkoopt nu eenmaal beter).

Het zijn mediabedrijven met aandeelhouders, adverteerders en consumenten. Dan kun je niet alleen maar objectief saai nieuws verkopen, want dan ben je je klanten en kijkers/luisteraars kwijt. Nieuws is steeds meer verweven met entertainment. Bovendien is nieuws al bijna nooit objectief meer en wordt het nieuws per definitie belicht vanuit een westerse geopolitieke bril. Daarom streven grote mediabedrijven, maar ook het NOS journaal naar korte berichtgeving en duiding zonder al te veel context voor het grote midden publiek.  Dat is niet heel raar gezien het behoud van kijkcijfers, maar daardoor blijft ook een groot deel van de achtergronden buiten het nieuws. Het nieuws wordt niet alleen gekleurd in beeld gebracht maar mensen krijgen ook een heel scheef beeld van de wereld die per definitie vanuit een westerse bril belicht wordt. Het is dan ook niet zo vreemd dat veel mensen op zoek gaan naar alternatieven.

Terrorisme wordt bijvoorbeeld veelvuldig besproken in alle nieuwsrubrieken, talkshows en opinieprogramma’s. Terrorisme voldoet aan alles wat verkoopt in de media (angst, bloed en oorlog). Maar terrorisme wordt altijd vanuit 1 kant belicht. Tot op heden is onze eigen westerse koloniale en neokoloniale rol in het Midden-Oosten altijd buiten beschouwing gebleven. We ontkennen daarmee structureel de oorzaken die betrekking op onszelf hebben. Vanuit het niet westerse perspectief krijgt terrorisme ook een hele andere lading. Daar wordt strijd (jihad) gezien als verzet tegen de ‘westerse’ bezetter (imperialisme). In de Tweede Wereldoorlog zagen wij dat verzet als heldendaad tegen onze  bezetter (de Duitsers). In Afghanistan zagen wij de Mudjahedien ook als verzetshelden tegen het communisme. De Taliban en Al Qaida werden pas terroristen toen ze aanvallen op het westen pleegden. Osama Bin Laden was ineens de grootste terrorist op aarde. Terwijl deze terroristen deels gefinancierd en opgeleid zijn door de CIA. Al-Nusra en ISIS waren eerst rebellen die zich verzetten tegen Assad in Syrië. Nu zijn het extreem fundamentalistische terroristen.

Beeldvorming, perspectief en geopolitiek zijn een op een met elkaar verbonden. Het grote midden publiek zet daar nauwelijks vraagtekens bij omdat deze context nauwelijks terugkomt in de massamedia. Het vraagstuk is zeer complex waardoor veel mensen afhaken. Het westen belicht het nieuws  vanuit een westerse bril op basis van geopolitieke belangen. Bovendien zijn terroristen een ver van mijn bed show totdat ze aanslagen plegen op westerse doelen. Dan is het een directe bedreiging en wordt elke vluchteling en moslim een potentiële terrorist en onderdeel van een politiek media spel. Dat er in de conflictgebieden veel meer gematigde moslims sneuvelen door fundamentalisten en in het westen veel meer mensen bedreigd worden door een ongezonde leefstijl, verkeer, kanker, hart en vaatziekten kan objectief wel waar zijn, maar zal nooit het nieuwsbeeld bepalen of het beeld van mensen in een bepaalde context zetten. Nieuws (de uitzondering op de regel) is dan ook vooral emotie. En emotie verkoopt. Nieuws speelt wellicht dan ook in op de emotie die past bij ons wereldbeeld: wij het westen, herder van alles wat modern, deugdzaam en goed is tegen het barbaarse oosten, met de fundamentalistische religie gekkies, die alleen maar uit zijn op onze westerse vrouwen en de wereld weer terug wil brengen naar de middeleeuwen. Het Romeinse Rijk had hetzelfde idee over de barbaren: elk achterlijk volk dat het Romeinse Rijk rechtstreeks bedreigde moest gedood of geciviliseerd worden. Toch is het Romeinse Rijk ingestort door die achterlijke barbaren, maar ook vooral door het decadente karakter en interne conflicten van het Romeinse Rijk zelf: gebrek aan zelfreflectie.

http://www.knack.be/nieuws/wereld/terrorisme-expert-knoope-een-groot-deel-van-de-wereld-haat-ons/article-normal-624191.html

De manipulatie van de financiële en reële markten door de grote centrale en commerciële banken heeft een verwoestend effect op burgers, ondernemers en overheden en splijt hele bevolkingsgroepen, ideologieën en religies. De clash of civilizations is niet alleen een cultureel religieuze clash tussen orthodox fundamentalisme en westers kapitalisme, maar vooral ook een economisch maatschappelijke clash tussen verschillende culturen en ideologieën binnen en tussen naties en economische regio’s (EU, NAFTA, GOS, UZAN, ASEAN etc.). We zijn terecht gekomen in een wereldwijde schuldenmaatschappij waarin de 1% (elite/corporatocratie) de rest van de bevolking financieel en geopolitiek domineert. De corporatocratie en de topbestuurders hanteren het mantra van oneindige economische groei, maximale consumptie en productie op basis van marktfundamentalisme ten koste van het milieu en de democratische rechten van de bevolking. Het geheime TTIP overleg tussen Amerikaanse en Europese ‘top’ bestuurders, lobbyclubs en multinationals zijn hier een goed voorbeeld van. Ondertussen stromen er honderdduizenden vluchtelingen het Europese vasteland binnen waar we nauwelijks een antwoord op hebben.

Binnen onze eigen westerse samenlevingen zijn er culturen en subgroepen die elkaar nationaal en internationaal op financieel economische, religieuze en ideologische gronden nauwelijks verstaan en veelal langs elkaar heen leven. We zijn op eilandjes gaan leven. In Europa hitsen voor- en tegenstanders elkaar nu al op. Het vluchtelingendebat polariseert tussen de goedmensch en de fascist. Daardoor zien we de echte oorzaken van het vluchtelingenprobleem niet meer: de geopolitieke machtstijd om grondstoffen en fossiele brandstoffen (tussen Rusland, VS, China Europa en de rest), de oneindige schuldenberg (internationaal financieel systeem) en het neokolonialisme  (corporatisme) opgelegd door de financiële elite.

Momenteel heeft Europa het erg moeilijk met de opvang van deze vluchtelingenstromen. De focus op economische groei en de privatisering van de woningbouw veroorzaakt een enorm tekort aan woningen in de sociale woningbouw voor zowel vluchtelingen als mensen die al jaren wachten op woningen die ze niet kunnen krijgen door de financiële crisis. Tunnelvisie op oneindige economische groei leidt tot het structureel wegkijken van de oorzaken. We worden wederom achteraf geconfronteerd met de effecten van die oorzaken. We zouden ons eigen systeem van oneindige economische groei kritisch kunnen beschouwen, maar het is makkelijker om de schuld telkens bij anderen neer te leggen (schuld Assad, gelukzoekers, mensensmokkelaars, open grenzen, Griekenland, knoflooklanden). Bovendien durft geen enkele politicus (op de PvdD na) de vinger naar zichzelf te wijzen. Naar onze eigen mondiale voetafdruk, consumptie en import van olie en grondstoffen.

Binnen onze westerse  samenlevingen drijven we af naar een angstcultuur op basis van emoties (war on terror, inleveren privacy, big brother en xenofobie). Bovendien verlegt het de aandacht van de oorzaken (elitaire geopolitieke machtsvorming, de strijd om grondstoffen, water, voedsel en energie) naar binnenlandse ontwrichting van samenlevingen  (wij-zij en goed-fout cultuur). De massamedia die keer op keer inzoomt op deze emoties, kijkt grotendeels weg van de grote achterliggende geopolitieke belangen. De schaduwelite (banken en corporaties) blijven bijna altijd buiten schot. Maar de schaduwelite is wel verantwoordelijk voor de ideologie en uitvoering van oneindige economische groei, het wegsluizen van belastingen naar belastingparadijzen, ons financieel systeem van rente op rente en fractioneel bankieren.

Je kunt je afvragen hoelang dit systeem nog houdbaar is en waarom verschillende culturen en opvattingen zo met elkaar botsen? De effecten van grote mondiale conflicten worden steeds meer zichtbaar in grote vluchtelingenstromen en interne burgeroorlogen (Syrië, Irak, Afghanistan, Libië). Politieke, economische en ecologische vluchtelingen die vertrekken uit gebieden die leeggeplunderd worden. Het huidige kapitalistische systeem is nog steeds gebaseerd op economische groei en een ideologische machtsstrijd tussen verschillende partijen op  sociaal-economische darwinistische gronden: wie heeft de macht over de grondstoffen en wie bezit de financieel economische middelen. Ideologie, psychologie, economie, de bancaire sector, politiek, militaire ingrepen en religie zijn de middelen die ons daar toe aanzetten.

De eerste en tweede industriële revolutie zijn volledig gebaseerd op het bezitten van deze fossiele grondstoffen (olie en steenkolen) die we nodig hebben voor onze industriële westerse welvaart. Het vasthouden aan deze fossiele grondstoffen met de gepaarde industriële revolutie heeft ons veel geopolitieke wereldmacht verschaft (Groot-Brittannië en later de VS). Het is dus niet zo raar dat wij het westen daar traditioneel aan vast blijven houden. We moeten ons afvragen of we dat nu steeds zo willen en wat de alternatieven zijn van een derde opkomende industriële revolutie  (Jeremy Rifkin). Een revolutie of transitie die meer gebaseerd is op ecologie, gebruik, ethische waarden, kwaliteiten (bio-based economy), decentrale energiebronnen (wind, zon, biomassa, geothermie) en onderlinge samenwerking (smart grids en bewoners coöperaties). Wellicht breekt dan het tijdperk aan van distributieve kapitalisme (betere verdeling van rijkdommen) ipv het hiërarchische top down kapitalisme dat we nu kennen.

duurzaamheid is de echte real politik

https://www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/kijk/afleveringen/2016-2017/groene-dromen.html

http://tegenlicht.vpro.nl/afleveringen/2015-2016/de-doorbraak-van-duurzaam.html

kapitalisme heeft zijn eigen graf gegraven

De vraag is alleen hoelang we nog in het oude paradigma blijven hangen? Internet, open communicatie, nieuwe netwerken, alternatieve media, de vernietigende kracht van het fossiele kapitalisme en de eindigheid van fossiele grondstoffen ondermijnen nu al het huidige paradigma. We zien nu al een verschuiving waarbij de nadruk steeds meer komt te liggen op gebruik in plaats van bezit. Energie, autogebruik, hotel overnachtingen gaan we steeds meer delen met elkaar waardoor de kosten dalen. Dienstverlening en gebruik staan centraal bij de klant. Dat betekent dat de producent zo efficiënt mogelijk moet omgaan met kosten en grondstoffen. We delen steeds meer producten en diensten binnen de platform economie. Maar binnen het neoliberale paradigma zien we dat goedbedoelde, creatief destructieve deel platformen zich ontwikkelen naar nieuwe monopolie posities die destructief kunnen zijn voor gehele economische sectoren (Whatsapp), grote impact hebben op samenlevingen (toerisme, AIRBNB) en leiden tot onevenwichtige inkomens, oneerlijke concurrentie en arbeid- en vermogensverdelingen (Uber).

De opkomende energie en communicatie netwerken spelen daar een cruciale rol in. De Amerikaanse droom als maatstaf voor bezit, autonomie en materieel eigen belang verschuift naar gebruik, dingen met elkaar delen, verbondenheid en wederzijdse afhankelijkheid. Levenskwaliteit en het opdoen van ervaringen spelen een steeds grotere rol in het menselijk bestaan. Nieuwe energie en communicatie netwerken spelen daarin een grote rol als aanjager van de derde industriële revolutie, waarbij de nadruk verschuift van financieel kapitaal (en individuele rijkdom), marktefficiency, plundering van grondstoffen, milieuvervuiling, grote inkomensverschillen, naar sociaal kapitaal en collectieve verantwoordelijkheid (het delen en uitwisselen van ervaringen en geluk met elkaar).

De focus op kwantitatieve groei zal meer verschuiven naar kwalitatieve groei (duurzaam gebruik van grondstoffen, aandacht voor schone lucht, welzijn, geluk en levenskwaliteit). De eerste en tweede industriële revolutie heeft ons los gemaakt van onze natuurlijke leefomgeving en de biosfeer waar wij ons in begeven via opgeslagen inerte zonne-energie in de vorm van koolstof. We hebben een illusie gecreëerd dat we als mens onafhankelijk zijn geworden van onze natuurlijke omgeving en de biologische oerklokken (we leven nu in een non-stop 24uurs economie, gebaseerd op geïnstitutionaliseerde dwangmatige en machinale efficiency). We zijn alleen vergeten wat de effecten daarvan zijn (afbraak ecosystemen, de biosfeer en intermenselijke relaties). Maar ook burn outs, depressies, psychologische druk, status, obsessie met hard werk, altijd online zijn, niks willen missen, Yolo (you only live once), materialisme, selfies, individualisme zijn daar voorbeelden van.

We doen nu net of we met de fossiele schaalvergroting een hele efficiënte energievoorziening hebben opgezet. Dat is een mythe. Zeker als je energie en economie met elkaar combineert. Energie is eigenlijk alles wat je om je heen ziet. Datgene wat processen in beweging zet, de omzet van de ene energievorm in de andere, maar ook alles wat je consumeert is energie (2de wet thermodynamica). Vooral fossiele brandstoffen (olie, kolen, gas, nucleair) zijn daar een goed voorbeeld van. In het huidige paradigma zien wij die omzetting van fossiele brandstoffen in producten als een vermeerdering van de welvaart. Maar eigenlijk zetten wij op zeer korte termijn een zeer geconcentreerde energievorm om in een veel minder nuttige energievorm (vaak uitstoot van warmte, vervuilende gassen en restafval). Naast de fossiele industrie is de vleesindustrie een goed voorbeeld van enorme verspilling van energie. Niet alleen het voeren van vee kost enorm veel energie (graan en mais), maar ook elke tak binnen het productieproces verbruikt enorm veel energie (koeling, transport, slachten, productie, gebruik plastics etc.), daarbij stoot de veestapel ook nog enorme hoeveelheden lachgas en methaan uit (negatieve bijproduct van de vleesindustrie). Terwijl elke tak binnen het productieproces economische waarde produceert wordt er enorm veel energie verspilt binnen het productieproces of geconcentreerde energie gestopt in een product dat niet tot nauwelijks in energetische waarde toeneemt.

Economen zagen jarenlang de wetmatigheden van de onzichtbare hand uit de natuurkunde terug in de economie (Newton, Adam Smith). Marktwerking zou uiteindelijk altijd voor herstel zorgen zolang je maar niet te veel ingrijpt in de economie. Maar economen keken niet verder naar het begrip tijd en de thermodynamica uit dezelfde natuurkundige wetmatigheden. Ze zagen een alsmaar toenemende BBP en productie als parameter voor welvaart en vooruitgang, waarbij de wetten van vraag en aanbod de prijs en het welvaartspeil bepaalden. Maar thermodynamisch gezien is productie een graadmeter voor verlies van energie en een toenemende entropische afvalberg (uitstoot van CO2, NOx, lachgas, restafval etc.).

Een welvarende samenleving onttrekt meer uit het milieu dat het aan positieve energie erin stopt. Welvaart en rijkdom gemeten in productie en BBP is dan altijd negatief. Op korte termijn lijkt de waarde die wij uit productie toevoegen vooruitgang, op lange termijn raakt de levensduur van de totale basisvoorraad op. We hebben een herijking van het begrip economische groei nodig.  Economische groei (het omzetten van energie in nuttige producten en diensten) zal dan ook niet gaan over de hoeveelheid energie die we in een product stoppen, maar over hoe efficiënt we omgaan met de energie die we in een product stoppen. Hoe minder energie in een product, hoe meer economische groei: de thermodynamische efficiency. De thermodynamische efficiency is dan wel weer grotendeels afhankelijk van de hoogte van de olieprijs en de hoeveelheid fossiele reserves (piekoil). Momenteel worden de entropische effecten (wanorde in het systeem) oftewel de externaliteiten nog nauwelijks in de prijs vereffend. Waardoor de schadelijke effecten afgewenteld worden op de mensen die zich dat het minst kunnen veroorloven. Als we deze werkelijke prijs meenamen zou dit het einde betekenen  van het huidige kapitalistische westerse  hiërarchische model. Dat is dan ook de reden dat veel neoliberale westerse denktanks niks willen weten van deze entropische schuld op klimaat, energetische en materiële reserves. Het vergt een andere kijk op consumptie en productie. Een andere kijk op ons mensbeeld, de economie en het onderwijssysteem dat nu nog vooral de focus legt op de productieve en consumerende mens.

http://m.mejudice.nl/m/a/ar/universitair-economieonderwijs-kan-nog-zoveel-meer-zijn

De donut economie (Kate Raworth)

De Donut economie laat zien dat we op onze planeet niet kunnen leven in een oneindige economie. Een reele economie met uitputbare grondstoffen heeft haar natuurlijke grenzen. Jaarlijks overschrijden we deze grenzen al heel vroeg. De carrying capacity die de aarde kan dragen bereiken we al relatief vroeg in het jaar. Dat betekent dat we de totaal jaarlijkse grondstoffen die we kunnen gebruiken al in halverwege het jaar hebben opgebruikt. Degene die macht hebben over deze grondstoffen (China, Europa, VS) merken dit niet. Zij schuiven deze externe kosten af op de landen die geen macht hebben over deze grondstoffen. Daarmee organiseren we wereldwijd een enorme ongelijkheid. Niet alleen op wereldniveau maar ook op regionaal niveau. De verschillen nemen toe omdat de toegang tot grondstoffen zeer ongelijkmatig verdeeld zijn. Deze onevenredige verdeling van grondstoffen leidt tot xenofobie, oorlog, uitputting, nationalisme, terug trekken achter de grenzen, ontkenning, boosheid, frustratie, ontwrichting van de maatschappij en polarisering in de maatschappij.

Te vaak wordt nog de achterliggende gedachte van een ontwrichtende maatschappij ontkend doordat wij niet willen kijken naar de oorzaken. Tekorten aan primaire behoeften, angst voor de toekomst, nieuwe ongrijpbare en complexe angsten vergroten deze ontwrichting. Het toenemende individualisme en consumentisme zijn niet alleen symptomen, maar ook oorzaken van een groter wordende kloof tussen de haves and have nots. De kloof kan alleen minder groot worden door te kijken naar een collectieve globale oplossingen. Het huidige paradigma is juist gericht op steeds meer individualisme en consumentisme. Een beweging waarmee we eigenlijk niet durven te kijken naar de realiteit. Zolang we elke minuut maar consumeren hoeven we niet te denken aan de realiteit. Het is een vorm van vluchtgedrag en struisvogel politiek.

https://www.nrc.nl/nieuws/2018/01/12/we-moeten-afstappen-van-eindeloze-economische-groei-a1588140

Deze uiteenzetting begint bij het stellen van vragen over onze eigen westerse cultuur en het mensbeeld van onze eigen opvattingen. Werkt ons huidige paradigma van grote centrale systemen, logge fossiele industrieën en top-down gestuurde overheden en banken nog wel of zien we dit paradigma kantelen naar decentrale systemen gebaseerd op onderlinge solidariteit, synergie en nieuwe ondernemende ideeën van onderaf? En zorgt deze kanteling ook voor meer begrip tussen verschillende culturen of botsen decentrale groepjes juist nog harder met elkaar?

Kunnen en willen wij als mens leven in een westerse samenleving waarin economische neoliberale doelen (neokolonialisme en individuele zelfverrijking) steeds meer botsen met zeer orthodoxe religieuze opvattingen. Blijven we dogmatisch geloven in de oneindige heilige welvaartsstaat van het westen, waarin economische groei en de optimalisatie van het individu het neoliberale paradigma vertegenwoordigd. Of zijn er buiten het neoliberale paradigma alternatieven voor een samenleving die minder gebaseerd zijn op economische groei, economisme, economisch reductionisme,  rendement, egocentrisme, welvaart en kwantiteiten.

De westerse samenleving kijkt vaak en misschien terecht zeer kritisch naar orthodoxe religieuze stromingen. Maar hoe dogmatisch en kritisch zijn wij zelf over onze eigen opvattingen en samenleving. Is oneindige economische groei voor het individu na de ‘dood’ van God (secularisatie) niet de westerse moraal geworden binnen onze westerse samenleving (Sartre). Is economische groei niet onze of ‘mijn individuele’ heilige graal naar geluk. Doen wij als westerse mens en samenleving niet precies hetzelfde als orthodoxe gelovigen.  Maar verrijken wij ons individuele leven met welvaart en economische groei binnen ons eindige leven en streven religieus gelovigen naar geluk, welvaart en welzijn vooral na het tijdige leven in het hiernamaals? Als westerse maatschappij vinden we onszelf wel heel verlicht, maar zijn we eigenlijk niet allemaal gelovigen. Het geloof in de heilige marktwerking van de economie en oneindige welvaart voor iedereen binnen de westerse maatschappij en het geloof in het hiernamaals binnen de orthodoxe religieuze samenlevingen.

Wat dat betreft streeft ieder mens een vergelijkbaar doel na: geluk. Mensen in westerse samenlevingen consumeren dat geluk meer in het hier en nu en in meer individuele materiële consumptie en welvaart. Orthodoxe religieuze mensen stellen dat directe geluksgevoel uit met de verwachting het geluk te vinden in het hiernamaals (die opvattingen kunnen ook een bepaald geluksgevoel met zich meebrengen in het hier en nu). De meest extreme hedonist wil nu meteen de welvaart op elk moment van de dag voor zichzelf kunnen consumeren. Het idee van: ‘Na ons/mij de zondvloed. Pluk de dag. Ik leef maar 1 keer’. De meest extreme orthodox gelovige is bereid zijn eigen leven en zoveel mogelijk andere levens van ongelovigen op te geven voor een grote hoeveelheid maagden of andere vormen van beloningen in het hiernamaals. Binnen dat spectrum heersen allerlei tussenliggende opvattingen van extreem tot zeer gematigd, tot neutraal. De meeste mensen volgen de massa en doen wat de buurman doet of wat normatief gewenst is binnen de dominante cultuur (mensen zijn adaptief en de massa zijn volgers, geen aanjagers/vormers).

In deze uiteenzetting ligt de focus op de westerse samenleving. Begeven wij ons nog steeds in het neoliberale paradigma van consumentisme, economisme, materialisme en individualisme of zien we een kanteling van dit paradigma met andere opvattingen, waarin mensen de wantoestanden van het huidige paradigma niet meer accepteren.

Het mensbeeld in de economie kantelt

Ik beschrijf de achtergronden van onze westerse economie en samenleving. Net als Piketty stap ik af van de neoklassieke benadering op de economie. Ik schrijf niet over wiskundige modellen, omdat ik vind dat economie meer is dan economisme en econometrie. Ik geef slechts de maatschappelijke duiding aan historische politiek-economische gebeurtenissen die niet alleen bestaan uit historische feiten, maar ook gebaseerd zijn op vermoedens en bepaalde ideologische opvattingen. In tegenstelling tot Piketty gebruik ik weinig direct wetenschappelijke bronnen. Iedereen moet zelf een mening kunnen vormen. Ik beschrijf slechts de historische context op een meer holistische integrale multidisciplinaire wijze. Geschiedenis wordt altijd beschreven vanuit een bepaalde context en kan in zekere mate betwist worden. Wat wij nu ‘feiten’ vinden kan over een aantal jaar door nieuwe feiten of inzichten gefalsifieerd worden. In een postmoderne samenleving bestaat een definitieve claim op de permanente waarheid niet. Zeker niet binnen de economische discipline. Economen zijn het vaker oneens met elkaar dan dat ze elkaar gelijk geven. Toch geloven de meeste economen nog heilig in economische modellen, econometrie en de ‘wetmatigheden’ van economische data. Alles komt goed zolang we deze mathematische modellen maar volgen. Wij moeten de markt volgen en vooral niet te veel ethische, morele en filosofische vragen stellen. Dat de bekendste ‘econoom’ en grondlegger van de klassieke liberale economie eigenlijk een moraalfilosoof was (Adam Smith) zijn we maar even vergeten.

De neoklassieke school doet naar mijn mening te weinig recht aan de echte maatschappelijke economische problemen van deze tijd en beschouwt de economie als dood amoreel object van onderzoek, terwijl de echte economie gaat over behoeftes van mensen, de strijd om economische en politieke machtsstructuren, hoe gaan we om met schaarste, hoe richten we onze omgeving in, hoe gaan we om met externe effecten, eindige bronnen, vrijheidsbeleving, arbeidsomstandigheden, wie betaalt uiteindelijk de echte rekening, toegang tot middelen, ongelijkheidsproblemen en afhankelijkheidsrelaties tussen mensen, instellingen, bedrijven en overheden en waar willen we moreel wel en niet geld aan uit geven, waarom hebben we slavenhandel en kinderarbeid wettelijk afgeschaft (maar bestaat slavenhandel en kinderarbeid nog wel, alleen zien we dat niet in onze economische modellen).

Economie is niet alleen een systeem. Economie is een relaterend (met politiek, ethiek, filosofie, psychologie, rechten, sociologie, biologie) systeem dat de bewegingsvrijheid van mensen, bedrijven, overheden en instellingen grotendeels bepaalt. Economie is dan ook geen wetenschap van de wetmatigheden, misschien is economie wel helemaal geen wetenschap (hoogstens sociaal-maatschappelijke duiding aan gebeurtenissen). Op basis van economische modellen kun je nauwelijks exacte voorspellingen doen. Ik doe dan ook geen objectief onderzoek. Ik stel slechts vragen over de manier waarop wij onze samenleving inrichten. De wetenschap richt zich daarbij vaak heel specifiek op 1 aspect buiten het al onderzochte terrein van onderzoek. Wetenschap richt zich op nieuwe kennis en nieuwe inzichten. Ik richt mij meer op de integrale interdisciplinariteit van al bestaande kennis.  Op basis van al bestaande kennis kunnen wij ook tot een paradigma shift komen. Het perspectief is meer holistisch dan specialistisch gericht. Vanuit het perspectief van de homo universalis.

Links op de pagina kunt u op de titels van de artikelen klikken. Als u daarop klikt kan u de volgende artikelen lezen:

Op deze blog stel ik de vraag in welke mate onze economie en samenleving houdbaar is voor onze generaties nu en al onze toekomstige generaties. Zorgt de drang naar groei en welvaart voor een ongelijke samenleving en een uitputting van onze natuurlijke hulpbronnen?

Hoe is onze westerse samenleving en economie ontstaan. Waar komen onze westerse waarden vandaan. In welke mate hebben wij ons ontwikkeld. Hoe zijn we vanuit de prehistorie naar een postmodernistische wereld gekomen? In welke mate bepaalt het kolonialisme (VOC-mentaliteit) en het neokolonialisme (seven sisters/oliemaatschappijen) het westerse en het niet-westerse beeld (clash of civilizations) in de wereld?. (3-9).

Is een economisch financieel systeem gebaseerd op fractional reserve banking toekomstbestendig?

Welke invloed heeft religie op de samenleving. Wat zijn de verschillen tussen elitaire en egalitaire samenlevingen? Zorgen elitaire samenlevingen voor meer geweld in de samenleving. Hebben elitaire samenlevingen geweld nodig om een bepaalde machtspositie te handhaven?

Historie van de geopolitiek. Wat is de rol van geopolitiek op de samenleving. Bepalen we onze eigen levens of wordt deze vooral ingevuld door geopolitieke belangen?

Hoe zijn we na de WOII van een periode van wederopbouw, groei en welvaart in een periode van neoliberalisme, vrije markt en individualisering terecht gekomen?

In welke mate is de rol van het westen dominant in een postmodernistisch wereldbeeld (end of history, Fukuyama)? Kunnen wij nog met een helikopter view naar onszelf terugkijken of nemen we alles van de westerse media als absolute waarheid over? Plegen we nog genoeg retrospectie en is  de westerse media eigenlijk wel objectief genoeg. We vinden onszelf wel verlicht, maar zijn we dat ook?

In welke westerse dogma’s, mythes en mantra’s geloven we nu nog heilig. Hebben we eigenlijk nog wel door dat we in dogma’s geloven of nemen we ze kritiekloos aan als voldongen feit? Wat zijn eigenlijk de alternatieven en zijn er alternatieven? Kunnen we de massamedia nog geloven of zit er een kern van waarheid in de verschillende complottheorieën?

Vinden we de kenmerken van het neoliberalisme en het commercieel-darwinisme terug in sociaal-biologische eigenschappen van de mens zelf. Is het eten of gegeten worden. Is het een voortdurende strijd om status  (man) en schoonheid/uiterlijk (vrouw) om maar tot de best aangepaste soort te komen. Is het neoliberalisme niet gewoon een verkapte vorm van economisch sociaal darwinisme? Het recht van de sterkste (best aangepaste).

Kunnen we naast het neoliberale paradigma nog alternatieve ideeën aandragen. Ideeën, opvattingen en concrete plannen die wel direct bijdragen aan een houdbare economie en samenleving voor iedereen. Draagt een circulaire resourced-based economy bij aan een houdbare samenleving? Of gaan we niet duurzame problemen een halt toe roepen met niet duurzame oplossingen? Amerika probeert bijvoorbeeld al jaren obesitas aan te pakken door het aanschaffen met meer gezondheidsproducten, meer fitnessapparaten, meer diëten, meer afslankpillen. Men pakt niet de oorzaken aan maar dempt de effecten met de verkoop van meer producten. Typisch Amerikaans en het geloof in de ‘heilige’ markt.

Onze westerse cultuur ligt geborgen in de overgang van de historische Hellenistische Grieks-Latijnse cultuur naar een mythische westerse christelijke cultuur. De iconografie beschrijft deze overgang en geeft mogelijke verklaringen hoe wij door middel van macht, politiek, vervalsingen, misvattingen, onjuiste kopieën tot deze christelijke westerse cultuur zijn gekomen. Grote dictatoriale wereldrijken vervallen tot religieuze verheerlijking van mythische goden, symbolen en rituelen. De van boven opgelegde leer, wet en regelgeving geeft een kleine elite (paus en bisschoppen) de volmacht over de aanhangers (publieke domein): de pauselijke encycliek. De kans dat de westerse cultuur 2 millennia lang gebaseerd is op geschiedvervalsing en persoonsverwisseling is zeer aanwezig. De verheerlijking van de historische Iulius Caesar heeft plaats gemaakt voor de mythische Jezus Christus.

Hoe gaan we in de nabije toekomst om met grondstoffen en geopolitieke verhoudingen in de ruimte. Gaan we de grondstoffen buiten onze planeet op dezelfde manier exploiteren? Volgt er een space race en een universele strijd om grondstoffen?

Geheime militaire missies, verborgen technologie, waarom wordt er zo geheimzinnig gedaan met de technologie van de toekomst? Worden verhalen bewust gecreëerd om ons te misleiden of worden we bewust misleid door de elite vanwege specifieke commerciële en geopolitieke belangen?

Wat beweegt mij om een blog te schrijven over de economie en samenleving. Waarom denk ik dat we in een onhoudbare samenleving leven waar verschillen vergroot worden, individualisme heilig verklaard is en status, macht en welvaart (mannen) en uiterlijk (vrouwen) belangrijke kernfactoren zijn geworden voor de westerse samenleving? Persoonlijk vind ik dat we korte termijn belangen voortdurend bevredigen ten koste van economisch sociaal zwakkeren en al onze opkomende generaties. Er zijn alternatieven, maar die worden op dit moment nog vooral weggelachen of genegeerd door de huidige opvattingen. Duurzaamheid is leuk, maar als het ten koste gaat van onze welvaart liever niet. Keer op keer krijgen we achteraf een deksel op onze westerse neus. Zouden we nu niet eens van te voren kunnen nadenken over duurzame oplossingen? Zou dat  niet eens een idee zijn? Gaan we nu zelf eens onderzoeken of de dogma’s en mythes van de economische modellen kloppen of volgen we deze dogma’s en mythes rücksichtslos, zoals we dat in de middeleeuwen deden?