Oorzaken commercieel darwinisme: strijd om schoonheid (vrouw) en status en spierkracht (man)

Herbert Spencer (filosoof, socioloog) is de bedenker van de term: survival of the fittest. In 1864  introduceerde Herbert voor het eerst de term in de principles of biology. Later werd de term binnen de klassieke economie en sociologie gebruikt.

Op aandringen van Alfred Russel Wallace verving Darwin zijn term ‘natural selection’ in survival of the fittest. Spencer is een van de pioniers van het sociaal-darwinisme. Herbert schreef veel toepassingen van de evolutietheorie op de maatschappij. Hij maakte daarbij veel gebruik van het Lamarckisme (genetisch doorgeven individuele menselijke karakteristieken) in plaats van het darwinisme. Hij wordt dan ook beschouwd als tweede grondlegger van de sociologie. Herbert wordt gezien als een van de meest toonaangevende liberale denkers van de 19de eeuw.

Het sociaal-darwinisme past de begrippen vanuit de evolutiebiologie toe op het domein van de sociale wetenschappen. Aan het eind van de 19de eeuw scheidde de groepen in o.a. aanhangers van het vrijemarktkapitalisme, waarbij de klasse die beschikte over het grootkapitaal een grotere dominantie hadden en een groep aanhangers die de evolutietheorie gebruikte om mensen onder te verdelen in rassen en etnische groepen. De nazi’s streefden o.a. naar het creëren van een ubermensch (eugenetica) en het uit laat sterven van de untermensch.

In deze uiteenzetting vraag ik mij af in welke mate biologisch darwinistische factoren doorspelen in onze huidige ‘neoliberale’ maatschappij. Zijn we als mens wel zo anders als dieren of zien we ons dierlijk gedrag terug in onszelf en in onze maatschappij? In welke mate speelt sociaal-darwinisme een rol en hoe zien we dit terug in de financiële sector, de reële economie, de politiek, opvoeding en in de ontwikkeling van onze maatschappij. Speelt Ethiek nog een rol of gaat het grotendeels nog om winstmaximalisatie, concurrentie op uiterlijk (vooral vrouwen) en status (vooral mannen) en wat zijn eigenlijk die verschillen tussen mannen en vrouwen?

Waarom ontwikkelen menselijke mannetjes zich nog steeds als sterk concurrerende alfa-mannetjes die strijden om de top van de apenrots en waarom vinden veel vrouwen dat eigenlijk zo aantrekkelijk? Hoe zien we dit biologische mechanisme terug in onze eigen maatschappij en in welke mate speelt de commercie hierop in? Wordt het leven aan de ene kant bepaald door groepsdruk (de sociaal-culturele context waarin men zich begeeft met de bij behorende normen en waarden en conformisme) of moet je je individueel juist afzetten tegen je naaste (non-conformisme) en de concurrentie aan gaan om uiteindelijk je genen door te kunnen geven?

Verschil man en vrouw, cultureel bepaald of biologische verschillen?

In onze westerse samenleving hoor je steeds meer de discussie over de gelijke behandeling tussen man en vrouw. Oftewel zijn we wel geëmancipeerd genoeg als samenleving? Eind 2017 en 2018 zie je de #metoo discussie veelvuldig terugkomen in de media.  Persoonlijk zie ik de voordelen van een meer gelijkwaardige cultuur tussen man en vrouw vooral in de Scandinavische landen met name Zweden. Een meer feminiene cultuur of een betere mix tussen man en vrouw in het bedrijfsleven zorgt voor minder risicovolle beslissingen (crisis in 2008 kwam o.a. door de hoge risico’s van kredietverstrekking). Een betere mix tussen man en vrouw zorgt ook voor nieuwe ideeën en inzichten, andere omgangsvormen en een betere vertegenwoordiging van de samenleving in een bedrijf of organisatie. Helaas zien we dat vrouwen over de hele wereld met uitzondering van Zweden zwaar ondervertegenwoordigd zijn in de bestuurslagen, de topfuncties en de hooggekwalificeerde beroepen. Er zijn vrouwenquota’s nodig om deze verschillen enigszins iets te beperken. De vraag is hoe deze verschillen nu ontstaan zijn. Worden de verschillen al vergroot bij de opvoeding (cultuur) of zijn het biologische verschillen (verschil in XX en XY chromosoom). Speelt testosteron en oestrogeen een grote rol of zijn het culturele rollenpatronen waarin wij makkelijk blijven hangen. Testosteron zorgt voor competitie, strijd, status, je zelf willen bewijzen (de competitie om het beste zaadje af te leveren bij de eicel) en oestrogeen gaat gepaard met de softe kanten. Knuffelen, zorg, uiterlijk, binding met kinderen, het beste voor je kind willen, dingen verzamelen (shoppen). Zwart wit gezegd: de man is biologisch vooral gericht op zaken als seks en competitie om zijn zaad zo snel mogelijk door te geven. Biologisch kan de man dat ook. Dit verklaart ook grotendeels zijn gedrag en waarom mannen meer predators dan prooi zijn en eerder actief dan passief zijn. Mannen moeten initiatief tonen (de meeste vrouwen wachten af tot de man initiatief neemt), vrouwen moeten vooral passief zijn (anders ben je een slet). Deze dubbele moraal (Sunny Bergman) is nog sterk aanwezig in onze cultuur.

Bij mannen wordt veel zin in seks hebben gezien als oerinstinct, vrouwen doen daar heel heel erg moeilijk over, want je zult maar gezien worden als slet (in het stiekem heeft de vrouw vaak meer seks met meer verschillende partners dan de man, maar dat vertellen vrouwen publiekelijk niet). Terwijl vrouwen net zoveel behoefte aan seks hebben. Is het verschil tussen man en vrouw een nurture (opvoeding/cultuur) of een nature (biologisch) verschil? Seks is daarnaast ook een uiting van macht. Het boek 50 tinten grijs laat zien dat vrouwen vaak geilen op een zeer onderdanige positie, de meeste vrouwen vinden het fijn als de man de touwtjes in handen nemen en zich onderdanig kunnen opstellen. Dit heeft ook te maken met vertrouwen. Kan ik in een relatie de controle weggeven en me helemaal laten gaan. Misschien is vertrouwen voor een vrouw in een relatie nog belangrijker dan seks. Want op basis van vertrouwen kun je je kind beter opvoeden en je genen uiteindelijk beter doorgeven. De rol van gender verschillen is de westerse maar ook andere samenlevingen is dus erg gericht op uiteindelijk het doorgeven van je genen. Het verklaart waarom vrouwen meestal niet op de apenrots zitten. Het doel van de vrouw is toch vooral om kinderen te baren en kinderen op te voeden. Vrouwen zijn dan ook wel veel bezig met seks en uiterlijk, want daar concurreren vrouwen op, maar vrouwen kijken ook vooral naar de wat langere termijn, na de seks. Wat voor partner heb ik nodig om samen met mij een kind op te voeden? In het algemeen zijn vrouwen ook veel kritischer op de man dan andersom. Vrouwen stellen enorm hoge eisenpakketten, bij mannen moeten vrouwen vooral aantrekkelijk zijn. Dit verklaart ook enigszins de terughoudendheid en passiviteit van vrouwen. Je investeert in toch je eigen genen, dat kost wat meer tijd. Bijna elke vrouw zegt geen seks te willen hebben op de eerste date, terwijl dat voor een man meestal totaal geen probleem is. Dit heeft evolutionair vooral te maken met de relatieve lange opvoedtijd van de mens.  De nurture periode van de mens is velen malen langer dan het gemiddelde dier dat meteen voor zichzelf moet zorgen omdat het anders opgegeten wordt. De mens heeft de intelligentie om zich in een relatieve veilige omgeving te wanen en kan dus meer investeren in intelligentie. Baby’s hebben een steeds grotere schedel gekregen omdat de herseninhoud toegenomen is, daarom hebben baby’s ook fontanellen en gaan menselijke bevallingen relatief moeizaam (schedel past niet goed door de vagina). Vrouwen voeden kinderen doorgaans op en mannen kijken vooral toe (in meer feminiene culturen is dit verschil minder groot). Vrouwen zijn daardoor logischerwijs meer kritisch op lange termijn karaktereigenschappen van de man. Al verschilt dit wel in de periode waarin de vrouw zich bevindt. In een vruchtbare periode is een vrouw meer geneigd om sneller het bed te delen met een alfaman dan in een niet vruchtbare periode.

De bovenstaande uiteenzetting is uiteraard zeer sterk gegeneraliseerd en polariserend op man aan de ene kant en vrouw aan de andere kant. Het gaat om de genen (chromosomenparen) die mannelijkheid of vrouwelijkheid bepalen. Een mens/persoon kan of heel veel mannelijk of heel vrouwelijk zijn of daar tussen in zitten. Personen met meer testosteron (hormoon) zullen eerder neigen naar sterk mannelijke eigenschappen. Mensen met meer oestrogeen zullen meer neigen naar vrouwelijke eigenschappen. Er zijn bijvoorbeeld genoeg vrouwen die ook direct seks willen op de eerste date. Vooral na alcohol want dan gaan de emotionele en fysieke remmen eraf en zeggen en doen vrouwen (en mannen overigens ook) wat ze echt vinden. Met de remmen erop houden ze vast aan de culturele normen van de maatschappij (de dubbele moraal). Veel kinderen worden dan ook verwekt na een nacht goed stappen. Dat heeft ook te maken met de eisprong (ovulatie) van de vrouw. Vrouwen zijn eerder geil (ontvankelijk voor seks) na de tweede week van de menstruatie wanneer het eitje maximaal klaar is om bevrucht te worden. Vrouwen en vrouwelijke gevoelens gaan dan ook meer gepaard met maandelijkse cycli. Mannen hebben meer een dagelijkse cycli (ochtenderecties).

Daarnaast speelt anticonceptie een belangrijke rol. Vrouwen kunnen meer over hun eigen lot beschikken en zich onafhankelijker opstellen door het gebruik van voorbehoedsmiddelen. Biologisch kun je je eigen lot dus beter bepalen. Cultureel zijn we alleen nog niet zo ver. In onze cultuur zitten de verschillen tussen man en vrouw nog diep in onze gewoontes. In Nederland hebben we bovendien ook de luxe dat vrouwen in deeltijd kunnen werken, shoppen hobby nr. 1 is en vrouwen vooral voor kinderen kunnen zorgen. Kinderen zijn voor vrouwen vaak ook een statussymbool. Kinderen betekent vruchtbaarheid, een man met een goed inkomen en het is voor veel vrouwen het levensdoel (biologisch klopt dat ook). Een huisvader die op de kinderen past is ook nog niet bepaald een statussymbool in Nederland.  De meeste vrouwen ambiëren/ dromen over een man met grote ambities, die meer verdiend dan de vrouw zelf en zelfstandig voor eigen inkomen zorgt. Dat is dan ook de reden dat veel hoogopgeleide vrouwen steeds kritischer zijn en moeilijk aan de man komt, want bijna geen enkele man voldoet aan het totaalbeeld en de lat wordt steeds hoger gelegd. Daar hebben de meeste mannen ook helemaal geen zin in. De grootste ergernis van een man is een zeurende vrouw waarbij hij bij voorbaat al vaak niks goed kan doen.

In Zweden wordt cultureel en economisch veel minder nadruk gelegd op gender verschillen. Je wordt opgevoed als mens of genderneutraal. Vind je als jongetje poppen leuk dan is het goed, vind je als meisje technisch lego leuk dan is het ook goed. Mannen en vrouwen krijgen ook naar eigen inzicht veel langer zwangerschapsverlof en kunnen zelf bepalen of de man of de vrouw hier gebruik van kan maken. Wat dat betreft is Zweden het voorbeeld van een geëmancipeerd gelijkwaardig land.

Hoe anders is dat in bijvoorbeeld Nederland. In Nederland word je bewust en onbewust opgevoed met duidelijke gender patronen. Jongetjes moeten vooral jongetjes dingen doen, meisjes moeten vooral meisjes dingen doen. Jongetjes en meisjes krijgen dat al vroeg mee. Dat lijkt heel onbetekenend, maar heeft wel degelijk invloed over hoe we onze maatschappij inrichten en beleven. Het heeft vooral invloed op het werk dat wij later willen doen. Vrouwen willen vooral heel erg vrouwen beroepen doen: zorg, onderwijs, schoonmaak, communicatie, administratie/secretarieel en mannen doen vooral heel erg mannen beroepen: management, bouw, distributie, logistiek, bestuur, ICT  financieel en technische beroepen. Vrouwen schikken zich vaak in ondergeschikte rollen waarin taal en communicatie belangrijke factoren zijn. Mannen eisen beroepen op waarin ambitie, status, concurrentie en de mannelijke identiteit een belangrijke rol speelt. Je ziet wel een kentering in het hoger onderwijs. Vrouwen studeren steeds meer door in het hoger onderwijs. Toch wordt de ambitie in het hoger onderwijs vaak niet omgezet in een topfunctie. Het krijgen van kinderen, deeltijd werk dat niet past in een topfunctie speelt daarin een belangrijke rol. Maar vrouwen worden vaak ook niet meer als vrouw gezien in topfuncties. De meeste vrouwen in topfuncties gedragen zich als mannen. Mannelijke kenmerken als dominantie, competitie, rendementsdenken spelen nog steeds een belangrijke rol in het bedrijfsleven. Op zich een gemiste kans want communicatie, luisteren naar de klant, zorg besteden aan de klant zijn ook belangrijke kenmerken. Wat dat betreft is een mix tussen man en vrouw goed voor een bedrijf of organisatie. Helaas is Nederland kampioen deeltijd werken. Vrouwen zitten wat dat betreft in een enorme luxepositie. Ze kunnen alles doen wat aansluit bij de vrouwelijke kenmerken. Een baan heb je dan ook niet om hoofdinkomen te werven, maar omdat een baan leuk en afwisselend moet zijn of vanwege het contact met de samenleving. Daarnaast houden vrouwen veel tijd over om te moederen, shoppen, boodschappen doen, op bezoek gaan bij vriendinnen. Het is dus best begrijpelijk dat vrouwen ook helemaal geen vrouwenquotum of meer voltijdse banen ambiëren.  Dat gaat geheel in tegen de enorme luxepositie waarin vrouwen zitten. Bovendien matched het niet met de biologische ambities van vrouwen. Als vrouwen dan al voltijdse banen hebben vallen die meestal in beroepen waar die biologische voorkeuren al in zitten. Het basisonderwijs bestaat niet voor niets grotendeels uit juffen. De zorg bestaat grotendeels uit vrouwen. Het nadeel van deze duidelijke gender verschillen op de arbeidsmarkt is de zwakke en afhankelijke financiele positie. Vrouwen zijn na een scheiding vaak financieel afhankelijk van de man en dragen vaak de zorgen voor het kind wat nog extra kosten en een sterkere afhankelijkheid met zich mee brengt.

Deze van oudsher traditionele rolpatronen tussen man en vrouw versterken het neoliberale paradigma. Zolang de vrouw nog op status valt zullen mannen met elkaar concurreren op status, macht en kapitaal. Waarbij kapitaal het middel en is om status en macht te verkrijgen. Kapitaal is dan de belichting of uitstraling van macht en status (mensen verbazen zich wel eens over hoe hele aantrekkelijke vrouwen vallen op hele lelijke mannen). Het is ook niet zo verwonderlijk dat vrouwen vallen op macht, status en kapitaal want dat geeft vrouwen een bepaalde zekerheid om hun genen door te geven (soms is het ook gewoon wachten op de erfenis van een man, zodat de vrouw zelfstandig kan zijn). In de meeste gevallen is dit  wel een schijnbare zekerheid, want mannen die handig zijn in het vergaren van macht en status zijn ook eerder geneigd tot vreemdgaan. Macht legitimeert tot op zekere hoogte een zekere promiscuïteit. De bancaire sector laat dit fenomeen goed zien. Moraliteit heeft plaats gemaakt voor macht, status, seks, drugs en drank. De vrouw ruilt haar uiterlijk (aanbod) voor een man met macht (vraag) en status. Er vindt een soort van transactie plaats. Omgekeerd gebruikt de man met macht en status (aanbod) de vrouw voor seks, iemand die eventueel voor de kinderen kan passen (heeft de man geen tijd voor) en als schijnbare relatiepartner. In een zeer sterk  gegeneraliseerde neoliberale context worden menselijke relaties en interacties vereenvoudigd tot zakelijke amorele transacties tussen vraag en aanbod. Dat lijkt misschien buitengewoon zakelijk, maar het is wel de corebusiness van duizenden relatiebureaus, miljoenen pornosites, reclamebureaus, uitzendbureaus etc. De nadruk op commercie en transacties wordt steeds groter. Een relatiebureau verkoopt wel echte liefde, maar uiteindelijk draait het om zoveel mogelijk betaalde leden. Een uitzendbureau verkoopt wel de mooiste baan, maar uiteindelijk draait het om het binnen halen van zoveel mogelijk werknemers aan werkgevers (omzet). In het neoliberale paradigma is moraliteit het product. Er wordt marketing bedreven op gevoel, moraal en irrationeel gedrag, maar uiteindelijk gaat het om amorele financieringsconstructies om zoveel mogelijk omzet binnen te halen. Moraliteit is een product geworden en dat werkt beter in traditionele rolpatronen. Je kunt makkelijker marketing bedrijven als vrouwen zich aangesproken voelen worden op zeer duidelijke vrouwelijke kenmerken (uiterlijk) en mannen op zeer duidelijke mannelijke kenmerken. De identiteit met het product is dan sterker. Mannen: bier, worst, auto’s en veel neuken. Vrouwen (uiterlijk, make up, verzorging, schattig, baby’s, pony’s etc.). Target marketing kan dus een stuk efficiënter zijn dan mass marketing (RTL7 als mannenzender, RTL4 als familiezender) NPO 2 hoogopgeleide geïnformeerde Nederlander), Net9 als duidelijke vrouwenzender, NPO3 als kinderzender.

Andersom versterkt het neoliberale paradigma ook de verschillen tussen mannen en vrouwen en houdt het neoliberale paradigma emancipatie erg tegen. Vrouwen en mannen die pleiten voor een vrouwenquotum kunnen beter eerst kijken naar de culturele oorzaken waarom vrouwen specifiek kiezen voor vrouwelijke rolpatronen en mannen specifiek kiezen voor mannelijke rolpatronen. Zolang geld verdienen nog de belangrijkste mannelijke component is bij mannelijke rolpatronen, zullen mannen zich blijven focussen op zoveel mogelijk geld verdienen: zoveel mogelijk sales, productie, zelfverrijking en status en zolang vrouwen zich zoveel mogelijk identificeren met uiterlijk, schoonheid en fysieke aantrekkingskracht, zullen vrouwen zich al heel vroeg focussen op deze ‘vrouwelijke’ rolpatronen.

Zolang vrouwen nog vallen op status, macht, geld, lengte van mannen en mannen vallen op uiterlijk van vrouwen zullen we cultureel-biologisch moeilijk uit het neoliberale paradigma komen. Want concurrentie op uiterlijk  en status zijn sociaal-cultureel darwinistische biologische processen die je niet makkelijk kunt veranderen. De concurrentie daarop zal niet meteen minder worden. Welke vrouw valt er niet op macht, geld, lengte, status en welke man valt er niet op uiterlijk van vrouwen? Nu is het ook niet zo dat elke man en vrouw op deze elementen vallen. Op de lange termijn spelen juist zachte karakteristieken eigenschappen een belangrijke rol. Maar die spelen in de snelle gehypte marketing media nauwelijks een rol. Je verkoopt niet meer make up als je een vriendelijke lelijke vrouw op een billboard plaatst. Je verkoopt ook niet meer auto’s als je een aardige betrouwbare nerd in een autoreclame stopt.

Deze rolpatronen zijn deels verklaarbaar vanuit hoe wij als mens de weg van de evolutie afgelegd hebben. Onze hersenen zijn o.a. in te delen in reptielen hersenen (ik-eerst overlevingsmodus), een limbisch systeem (gedrag, bondgenootschappen, gevoel, bescherming via de groep) en de neocortex (ontwikkeling 2000 jaar geleden, denkvermogen, cognitieve vermogen en zelfbewustzijn). Via de neocortex zijn we instaat om afstand van onze primitieve instincten en primitieve emoties te nemen. Deze drie verschillende hersenontwikkelingen zijn voortdurend met elkaar in strijd. Maar het verklaart deels ook waarom sommige mensen zich meer laten leiden door zelfzuchtige egocentrische beweegredenen (het reptielenbrein) en andere mensen meer door groepsdruk, emoties en altruïstische overwegingen. Dat is deels een evolutionair biologisch motief. Binnen de complottheorie wereld wordt wel eens gesproken over Reptilians. Nou lijkt me dat heel lastig te bewijzen. Maar symbolisch kan het wel een verwijzing zijn naar het reptielenbrein van de mens. Het terugvallen op oerinstincten waardoor survival of the fittest heel individueel wordt toegepast. In de huidige context valt dat samen met het grootkapitaal en de lust voor het grote geld, macht en de lekkere wijven. Dat valt volledig samen met de oerdriften om ten koste van alles jezelf voort te planten: de darwinistische individuele motieven. Het limbische systeem zorgde voor het groepsgevoel. Waarmee survival of the fittest toegepast kon worden op groepen en waarbij groepen met elkaar de strijd op zochten. Groepsgevoel versterkte het tribalisme, nederzettingen en later de natiestaten. Het zorgt ook voor de wij-zij gedachten wat vaak leidt tot oorlogen. Oorlogen en het beschermen van de groep geeft mensen ook zingeving. Mensen streven naar zingeving vanuit het zelfbewust zijn: Waartoe dien ik op aarde? Dat is de hoofdvraag die men stelt als het gaat om religie/filosofie.

Naast een nature oorzaak is er ook nurture en een maatschappelijk verband. Klaas van Egmond legt dat kort uit via the wheel of life. Maatschappelijk zetten we ons steeds af tegen de voorgaande stroming. Omdat we maatschappelijk zo hard af zetten slaan we steeds door naar een tegenstroming waardoor er geen balans of evenwicht ontstaat. Technologische ontwikkelingen zorgen ook steeds voor nieuwe maatschappelijke onevenwichtigheden. Waar eerst de kerk een belangrijke constante waarde was is dat teniet gedaan door de wetenschap en technologische ontwikkelingen. Kapitaal en de Staat verving de kerk grotendeels. Materialisme werd steeds belangrijk ten opzichte van religie. Momenteel slaat die stroming weer om naar zingeving en weg van het grote kapitaal. We willen weer terug naar decentrale gemeenschappen. Waar voorheen er vrij duidelijke normen en waarden waren in een verzuilde samenleving met een duidelijke structuur zie je momenteel dat er allerlei verschillende naast elkaar bestaan in een onoverzichtelijke chaotische wanordelijke wereld.